Studenći dyrbja w swojim swobodnym času přez swój wótcny kraj pućować, zo bychu swój lud, maćernu rěč a narodne wašnja dospołnje zeznali a sebi mocy a wědomosće za swoje přichodne skutkowanje nadobyli! Tuto hesło mje w započatku prózdnin wabješe a ćěrješe z wutłeho města na hona a do holow serbskeho kraja. A kóždy króć so z tajkich pućowanjow wulce spokojeny wróćich.

Tuž chcu tudy tak daloko, kaž so přihodźi, wopisanje jeneho tajkich pućowanjow podać w nadźiji, zo traš přez to toho abo tamneho młodeho Serba nanuću a nawabju, so runje tak kaž ja w swojich wulkich prózdninach, kiž su hižo před durjemi, na dróhowanje přez serbski kraj a lud nastajić.

W lěće 1879, na dnju 8. měrca popołdnju, wopušćich z přećelom Křižanom sławny Lipsk, a podachmoj so do namjezneje krajiny Hornich a Delnich Łužicow, runu smuhu hač do Wojerec dojěwši. Přenocowawši w tym městačku, nóžkowachmoj na druhe (njedźelske) ranje do Čorneho Chołmca a tam přišedši chwatachmoj, dokelž so runje ke mši zwonješe, do cyrkwje na šulski chór. W Čornym Chołmcu bě wučerske město wuprózdnjene, a tuž mějachu naju wšitcy za wučerjow, kiž chcyłoj so wo jich šulske město zamołwić. Tež knjez farar drje bě sebi to samo myslił, přetož jako jeho wopytachmoj, powita naju w swojej zastojnskej stwě, kiž bě njetepjena.

Wobjedowachmoj w korčmje. Korčmarjecy su dobra serbska swójba: přinošowachu namaj wšo, štož mějachu; za to jim wostajichmoj naju mokre nohajcy, nic z dźakom, ale – zabywši: běchmoj sebi je k wusušenju na jich wulke kachle połožiłoj a je z mysle spušćiłoj.

W Čornym Chołmcu je hišće dobry sprawny serbski lud a přeju jim z wutrobu, zo bychu za swoju nětko wosyroćenu wosadu prawje swěrneho serbskeho dušipastyrja dóstali. Woni njejsu tak podhladneho a mjelčaceho wašnja, kaž su to ludźo zdźěla druhdźe, ale rěčachu hnydom z namaj cuzbnikomaj přećelnje a wuwoprašowachu so naju, a to nic jeno muscy, ale tež žónske, haj samo jedna rjana młoda holca so naju poča prašeć, jako nimo njeje dźěchmoj: “Ah, wy drje budźeće naš nowy šular?”

Woteńdźechmoj popołdnju přez wulku holu wot Chołmca do Bukowa (Hohenbocka), zo bychmoj do Popojc dojěłoj; tola ćah namaj na Bukowskim zastanišću před nosom ćekny a mój tu sedźachmoj kaž šlinkaj na pěsku. Tuž podachmoj so z krótkim rozmyslenjom wróćo do Hózneje (Hosena) a to najprjedy do korčmy. Z tym pak běchmoj prawje trjechiłoj. Tam so wšo tłóčeše: běchu tu kwasne reje. A cyła wjes tam bě, pak rejowachu pak přihladujo wot stareje potuleneje wowki hač do ćěšneho dźěsća. Wuhladachmoj w tym zamóžnosć susodskeje kultury na naš serbski lud. Rěčeše so wšo němsce, tola woprašachmoj-li so někoho, hač njemóže serbsce, powědaše tež derje serbsce z namaj. Tu je zjawnje widźeć, kak tutych wbohich ludźi němčina puta a tłóči. Na tym pak je jenož wina njesprawne němcowanje w šuli a w cyrkwi; a tajke zachadźenje tež bjez wliwa na wašnje ludu wostało njeje, kaž móžemy mjez druhim z přikłada, kusk dale deleka podateho, spóznać. Tola tak derje w Hóznej kaž w bliskich Łutach staj wučerjej rodźenaj Serbaj.

Před korčmu steješe črjóda šulskich dźěći, kiž tež němski mjez sobu bamborjachu; jako pak so je woprašachmoj, štó z nich móže serbsce, wustupištej z wjesołym čołom a błyšćatym wóčkom dwě holčce a wuznawaštej so maćeršćiny: tež jedna abo dwě druhej powědaštej potom serbsce. Prašachmoj so je skónčnje: hdźe je jich knjez wučer. Tuž na raz womjelknychu wšě, přetož tón njedaloko črjódku mjeńšich šulskich hólcow, kiž so do korčmy nutř tłóčachu, domoj honješe. A mój slěpcaj běchmoj jeho za nócneho stražnika měłoj!